Czym jest przemoc w rodzinie? Jakie są jej rodzaje? Najczęstsze mity i stereotypy.
Pojęcie przemocy w rodzinie obejmuje wszelkie odmiany złego traktowania tych członków rodziny, którzy nie są w stanie skutecznie się obronić.”
„Niebieska Karta” – Hanna Dorota Salsal
„Przemoc domowa określa się (…) każde działanie jednego z członków rodziny lub zaniedbanie, które zagraża życiu, cielesnej i psychicznej integralności lub wolności innego członka tej samej rodziny bądź poważnie szkodzi rozwojowi jego (jej) osobowości.”
definicja Rady Europy
Przemoc domowa to działanie, które charakteryzuje się tym, iż:
- występuje wyraźna asymetria sił, ofiara jest słabsza a sprawca silniejszy,
- jest intencjonalne i skierowane przeciw innym członkom rodziny, ma na celu całkowitą kontrolę i podporządkowanie ofiary,
- narusza prawa i dobra osobiste, np. prawo do nietykalności osobistej, godności, szacunku,
- powoduje ból i cierpienie – doświadczanie bólu i cierpienia sprawia, że ofiara ma mniejszą zdolność do samoobrony.
Rodzaje przemocy w rodzinie:
Przemoc fizyczna – jest bezpośrednim działaniem, którego efektem jest nieprzypadkowe zranienie np. poprzez popychanie, obezwładnianie, policzkowanie, szczypanie, kopanie, duszenie, bicie pięścią, otwartą ręką lub przedmiotami, polewanie wrzątkiem lub innymi cieczami, użycie broni. Osoby stosujące przemoc fizyczną czują się często bezkarne, mają przeświadczenie, że ich ofiara jest osamotniona, zastraszona oraz zdana wyłącznie na nich i na tym głównie budują swoją siłę. Ofiary przemocy fizycznej, przeżywają stany depresyjne i lęki, są egocentryczne, bierne i zależne lub agresywne i nadpobudliwe, mają skłonności do autodestrukcji.
Przemoc psychiczna – współwystępuje często także z innymi formami przemocy. Przemoc psychiczna prowadzi do zniszczenia pozytywnego obrazu własnej osoby, obniżenia poczucia własnej wartości, wywołania stanów lękowych i nerwicowych. Sprawca wykorzystuje przy tym zamiast siły – mechanizmy psychologiczne min. odrzucanie, izolowanie, ignorowanie, wyszydzanie, upokarzanie, ciągłe krytykowanie, terroryzowanie.
Osoba stosująca przemoc psychiczną dąży do uzyskania całkowitej kontroli nad ofiarą. Bardzo często podporządkowuje sobie ofiarę poprzez domaganie się od niej drobnych przysług i ustalanie reguł w jej życiu codziennym. Sprawcy często grożą samobójstwem, tym samym zastraszając ofiarę w celu przejęcia kontroli nad jej życiem towarzyskim i rodzinnym. I tu często padają słowa „…zabiję cię/ się jeśli ode mnie odejdziesz”.
Przemoc seksualna – to wymuszanie niechcianych zachowań w celu zaspokojenia seksualnych potrzeb sprawcy przemocy. Poprzez nieakceptowane pieszczoty i praktyki seksualne, seks z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia jak również krytykowanie zachowań seksualnych, zmuszanie do oglądania pornografii, gwałt, zmuszanie ofiary do prostytuowania się. Nikt, nawet mąż, nie ma prawa zmuszać kobiety do niechcianych zachowań seksualnych!
Zaniedbanie – to ciągłe nie zaspakajanie podstawowych potrzeb fizycznych związanych ze snem, jedzeniem, higieną jak również emocjonalnych tj. kontaktu, miłości, szacunku, uznania i innych. Objawami zaniedbania są ciągły głód, niedożywienie, niska waga, brudne włosy, niewłaściwe i/lub brudne ubranie, objawy braku opieki medycznej, brak uwagi i zainteresowania ze strony opiekunów.
Przemoc ekonomiczna – wszelkie działania prowadzące do całkowitego uzależnienia finansowego ofiary od sprawcy. Dzieje się to głównie poprzez odbieranie ofierze zarobionych pieniędzy, uniemożliwianie podjęcia pracy zarobkowej, utrudnianie aktywności zawodowej, dokładne wyliczanie wydatków, zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych, weksli, niszczenie rzeczy osobistych.
Cykl przemocy w rodzinie
Przemoc w rodzinie bardzo rzadko zdarza się jednorazowo, z reguły jest to proces o długiej nawet kilkunastoletniej historii i powtarza się według poniżej podanego schematu. W cyklu tym wyróżnia się trzy podstawowe fazy:
Faza narastającego napięcia – charakteryzuje się ona narastającym napięciem i natężeniem sytuacji konfliktowych. W fazie tej pojawiają się takie zachowania jak: używanie obraźliwych słów, przejawy zazdrości, złości. Sprawca jest zdenerwowany, poirytowany, wywołuje kłótnie, często z błahych powodów. Osoba względem której sprawca kieruje swą złość stara się za wszelką cenę nie doprowadzić do jej wybuchu, spełniając jego każdą zachciankę, robiąc wszystko by poprawić mu nastrój. Jednakże to nie pomaga, sprawca nadal się irytuje i złości. Sytuacja staje się nie do zniesienia i wybucha agresja.
Faza ostrej przemocy – w fazie tej następuje wybuch gniewu i wyładowanie nagromadzonej agresji. Często kobieta sama prowokuje sprawce do wybuchu, nie wytrzymując narastającego napięcia. Sprawca zamienia się w kata, wpada w szał, traci całkowicie panowanie nad swoim zachowaniem. Może dokonać strasznych czynów, pobić, okaleczyć, a czasem nawet doprowadzić do śmierci ofiary. Ofiary najczęściej w tej fazie decydują się na wezwanie pomocy lub złożenie skargi. Jeśli w tym momencie osoba nie zgłosi faktu doznania przemocy i tym samym nie przerwie cyklu rozpocznie się on na nowo.
Faza miodowego miesiąca – w tej fazie sprawca okazuje swą skruchę i miłość, usprawiedliwia swoje zachowanie, okazuje żal. Próbuje załagodzić sytuację, przyrzeka, że to się więcej nie powtórzy. Ofiara che wierzyć sprawcy dlatego obdarza go ponownie swoim zaufaniem. Nawet jeśli była gotowa uciec, teraz zostaje, wycofuje zeznania, wybiela sprawcę. Na tym etapie istnieje szansa, że sprawca chcąc utrzymać małżeństwo może zacząć pracować nad sobą, poddać się terapii, trzeba mu jednak w tym pomóc, szukając specjalistycznej pomocy, gdyż sam sobie z tym nie poradzi. Bez tej fachowej pomocy ponownie wzrasta w nim napięcie i cykl zaczyna się od nowa.
Mity i stereotypy na temat przemocy w rodzinie
Przemoc w rodzinie to prywatna sprawa rodziny.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc w rodzinie jest przestępstwem. Obowiązkiem każdego obywatela jest reagować i zawiadamiać o jego popełnieniu odpowiednie służby.
Przemoc w rodzinie zdarza się tylko w rodzinach patologicznych.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc w rodzinie może dotknąć rodzinę niezależnie od jej statusu społecznego, materialnego oraz wykształcenia. Ludzie z wyższym wykształceniem również są sprawcami przemocy, a często stosują bardziej wyszukiwane, perfidne jej formy.
Przemoc jest tylko wtedy gdy są widoczne ślady, zasinienia, złamania.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc to nie tylko bicie! Występuje również inna forma przemocy tzw. przemoc psychiczna, która nie zostawia śladów na ciele ale w ludzkiej psychice. Obniża poczucie własnej wartości.
Jeśli ktoś jest bity znaczy to, że sobie na to zasłużył.
Mit i stereotyp!!!
Nikt nie ma prawa nikogo krzywdzić, maltretować. Nikt bez względu na to co mówi lub robi nie zasługuje na takie traktowanie.
Policja nie powinna interweniować w sprawy rodziny.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc w rodzinie jest przestępstwem i nie jest ona sprawą wyłącznie rodzinną dlatego jest ścigana przez prawo. Policja jest instytucją, która chroni obywateli również przed przemocą ze strony bliskich.
Ofiary przemocy w rodzinie akceptują przemoc.
Mit i stereotyp!!!
Ofiary przemocy nie chcą być źle traktowane przez swoich bliskich. Stosują różne metody obrony zwłaszcza na początku doznawania przemocy, jednakże często sa one nieskuteczne i nasilają dodatkowo przemoc. Ofiary chcą przerwać przemoc jednak często pozostają osamotnione w swych działaniach.
To był jednorazowy incydent, który nigdy się nie powtórzy.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc w rodzinie rzadko zdarza się jednorazowo. Przeważnie jest to wieloletnie powtarzające się latami piekło. Przemoc nie zatrzymana przybiera na sile, a sama bez pomocy z zewnątrz się nie skończy. Trzeba stanowczo powiedzieć jej NIE!
Gdyby ofiara naprawdę cierpiała, odeszłaby od sprawcy.
Mit i stereotyp!!!
Ofiara naprawdę cierpi, doznając krzywd, lecz często zależność ekonomiczna od sprawcy, wyznawane tradycyjne wartości takie jak miłość, wierność, dobro dzieci doprowadza do irracjonalnego obwiniania się ofiary za przemoc. Często też osoba nie wie, gdzie może zwrócić się o pomoc.
Przyczyną przemocy w rodzinie jest alkohol.
Mit i stereotyp!!!
Nawet uzależnienie od alkoholu nie zwalnia z odpowiedzialności za czyny dokonywane pod jego wpływem. Znęcanie się nad rodziną często sprawcy usprawiedliwiają faktem, iż byli pijani i nie wiedzieli co robią. Jednakże nic nie zwalnia sprawcy od odpowiedzialności za stosowanie przemocy wobec najbliższych.
Gwałt w małżeństwie nie istnieje.
Mit i stereotyp!!!
Każdy człowiek jest wolny niezależnie od tego czy żyje w związku małżeńskim czy niesformalizowanym. W związku z czym ma prawo do samodzielnego decydowania również o własnym życiu seksualnym. Gwałt jest wtedy, gdy jedna osoba zmusza drugą do czynności seksualnych i bycie w związku małżeńskim nie zmienia tego faktu. Gwałt to przestępstwo za które grozi surowa kara.
Osoby stosujące przemoc muszą być chore psychicznie.
Mit i stereotyp!!!
Nie udowodniono, iż choroba psychiczna wiąże się ze stosowaniem przemocy. Przemoc jest dążeniem do zdobycia kontroli i władzy nad innym człowiekiem.
Nie można zmienić swego przeznaczenia.
Mit i stereotyp!!!
Przemoc w rodzinie nie jest nikomu przeznaczona. Bóg jakkolwiek pojmowany z pewnością nie chciałby tak okrutnego losu dla żadnych ze swoich dzieci. Nie należy godzić się z przemocą, wręcz przeciwnie przemocy trzeba się przeciwstawiać! Nigdy nie jest za późno, żeby przerwać milczenie i szukać pomocy!
Przemoc wobec dzieci
Polskie prawo mówi wyraźnie, że przemoc wobec dzieci jest przestępstwem! (zgodnie z artykułami 163, 164, 177-177, 184 i 187 Kodeksu Karnego, osoba dopuszczająca się którejś z form przemocy wobec dziecka zagrożona jest karą pozbawienia wolności od 6 miesięcy do 5 lat), zaś według artykułu 256 Kodeksu Karnego: „Każdy powinien powiadomić właściwe służby, gdy jest popełnione przestępstwo”.
Znamienne są słowa prof. Jerzego Mellibrudy, iż dzieci wychowujące się w domu pełnym przemocy są zapomnianymi jej ofiarami. Doznają przemocy nie tylko będąc bite czy zaniedbywane ale cierpią również będąc jej świadkami.
Krzywdzenie dzieci można podzielić na następujące kategorie:
Przemoc fizyczna – to takie zachowanie wobec dziecka, które wywołuje u niego ból fizyczny, bez względu na to, czy na jego ciele pozostaną ślady, czy też nie. Do tej kategorii zalicza się również zamierzone trucie, duszenie i zespół Münchausena przeniesiony na dziecko.
Skutkami przemocy fizycznej wobec dziecka są: brak poczucia bezpieczeństwa, przynależności uczuciowej do osób najbliższych oraz obniżona samoocena, jak i nieakceptowanie siebie, poczucie zagubienia, krzywdy i winy, a także trudności w nawiązywaniu kontaktów społecznych. Dzieci, które są ofiarami przemocy fizycznej, przeżywają stany lękowe i depresyjne. Charakteryzują się egocentryzmem, znaczną zależnością od innych, są często agresywne i nadpobudliwe, mają tendencję do autodestrukcji. U dzieci względem, których stosuje się przemoc fizyczną zauważa się również zaburzenia pamięci, koncentracji uwagi, zaburzenia zachowania i emocjonalne oraz brak poczucia realności.
Co wskazuje, że dziecko może być ofiarą przemocy fizycznej!!!
liczne zranienia, blizny, złamania, powyrywane włosy, ślady uderzeń, pręgi, ślady oparzeń papierosem, złamania, powtarzające się zwichnięcia, opuchlizny, nietypowe dla danego wieku obrażenia mogą wskazywać na rzucanie, uderzanie czy potrząsanie dzieckiem.
Zaniedbanie – powtarzające się lub poważne zaniedbanie dziecka albo brak opieki i narażanie dziecka na niebezpieczeństwo. Zaniedbanie dziecka objawia się niezaspokajaniem potrzeb dziecka, niezbędnych do jego prawidłowego rozwoju. Zaniedbują swoje dzieci nie tylko rodziny patologiczne. Coraz częściej taką formę krzywdzenia doświadczają dzieci bardzo zapracowanych rodziców.
Co wskazuje, że dziecko może być zaniedbywane!!!
Dziecko zaniedbywane to często dziecko głodne, brudne, nieodpowiednio ubierane, spędzające swój czas wolny tylko na podwórku – często do późnych godzin wieczornych. Niska higiena osobista, dziecko jest brudne, cuchnące, ma często brudne paznokcie i ubranie, zbyt niska wobec wieku waga i wzrost lub wręcz wychudzenie, dziecko jest zawsze głodne, zmęczone, występuje u niego wzmożona apatia, ma często brudne ubranie w złym stanie (niereperowane) nieleczone choroby, urazy, oznaki odmrożeń, zapalenia skóry na pośladkach, ślady licznych ukąszeń (pchły, pluskwy), świerzb.
Dziecko szybko przybiera na wadze, poprawia się jego ogólna kondycja podczas krótkich pobytów poza domem rodzinnym, a jego wygląd marnieje po powrocie.
Przemoc emocjonalna – występujące lub prawdopodobne poważne, szkodliwe oddziaływanie na emocjonalny rozwój dziecka, a także na jego zachowanie , spowodowane odrzuceniem lub ignorowaniem emocjonalnych potrzeb dziecka. Przemoc emocjonalna przejawia się poprzez wyzwiska, szantaż emocjonalny, poniżanie, wypominanie, chłód emocjonalny. Przemoc emocjonalną stosują również rodzice nadopiekuńczy. Nadmierna kontrola, ochrona przed ewentualnymi niepowodzeniami porażkami również może spowodować niekorzystne zmiany w zachowaniu dziecka.
Szczególnie perfidną torturą psychiczną zwłaszcza w stosunku do dzieci najmłodszych, które bezgranicznie wierzą w miłość i prawdomówność rodziców, nieświadomych realności zapowiadanych kar i gróźb jest straszenie wyrzuceniem z domu, oddaniem do domu dziecka lub innej placówki opiekuńczej, mówienie mu, że się go już nie kocha, że się odejdzie lub, że ono jest winne, że mama lub tatuś zachorowali. Dziecko bardzo silnie to przeżywa, choć często tego nie okazuje.
Co wskazuje, że dziecko może być ofiarą przemocy emocjonalnej!!!
Dziecku towarzyszy stale napięcie emocjonalne, zaburzenia snu i mowy, bóle głowy i brzucha. Dziecko często moczy się w nocy, w ciągu dnia jest rozdrażnione, ma ciągłe poczucie winy. Ujawnia tiki, depresje, lęk, często kłamie, jest zamknięte w sobie, ugrzecznione w zachowaniu.
Wykorzystywanie seksualne – to każde zachowanie osoby dorosłej (lub starszej od dziecka), która podejmuje czynności o charakterze seksualnym, aby zaspokoić swój popęd płciowy lub go pobudzić. Będą tu czyny lubieżne, nierządne, ale także obnażanie się przy dziecku, dotykanie jego narządów płciowych, zmuszanie do dotykania swoich, uwodzenie „słowne”, mające podniecić dziecko i/lub je zaszokować. Także świadome czynienie z dzieci świadków aktów płciowych i zachęcanie do pozowania do zdjęć czy filmów o charakterze pornograficznym. Czyli nie tylko te czyny, które związane są z dotykiem, ale i te bez dotyku – też są wykorzystywaniem seksualnym.
Ofiarami przemocy seksualnej są zarówno dziewczynki, jak i chłopcy. Do wykorzystania seksualnego dochodzi zazwyczaj bez użycia siły. Sprawca – zwykle jest dobrze dziecku znany – uwodzi je, przekupuje, wywiera presję posługując się autorytetem i tym samym zmusza do milczenia.
Co wskazuje, że dziecko może być ofiarą wykorzystywania seksualnego!!!
U dziecka wykorzystywanego seksualnie mogą pojawić się następujące objawy:
- Problemy szkolne, złe relacje z rówieśnikami
- Prostytucja
- Zachowania regresywne (np. powrót do ssania palca czy smoczka)
- Trudności w koncentracji uwagi
- Koszmary nocne i lęki
- Poczucie winy, niska samoocena
- Obniżony nastrój
- Infekcje jamy ustnej
- Ból przy oddawaniu moczu czy kału, krwawe stolce
- Przerwanie błony dziewiczej
- Zapalenia i infekcje dróg moczowo-płciowych
- Choroby weneryczne
- Wirus HIV
- Urazy zewnętrznych narządów płciowych – odbytu, pochwy
- Krwawienie z narządów rodnych
- Ciąża
- Nadmierna erotyzacja dziecka: prowokacyjne i uwodzicielskie zachowania seksualne, erotyczne rysunki lub zabawy, agresja seksualna wobec rówieśników, wczesna lub nasilona masturbacja dziecięca, nieadekwatna do fazy rozwoju psychoseksualnego, rozbudowany nieadekwatny do poziomu rozwoju dziecka język dotyczący sfery seksualnej
- Lęk, niepokój (dziecko może bać się iść do szkoły, boi się kontaktów z ludźmi, boi się spać samo itd.)
- Myśli samobójcze
- Nadpobudliwość psychoruchowa
- Wtórne moczenie nocne
- Picie alkoholu, narkotyzowanie się
- Zaburzenia łaknienia – anoreksja, bulimia
- Dolegliwości psychosomatyczne: bóle brzucha, głowy, nudności, wymioty.
Wymienione objawy są wyłącznie sugestią do podejrzenia o wykorzystywanie seksualne dziecka, ale stanowią wysoką wartość diagnostyczną. Zachowanie dziecka może być sygnałem, że jest ono ofiarą napastowania seksualnego, dlatego wszelkich objawów mogących świadczyć o wykorzystywaniu dziecka nie należy bagatelizować!